Κρίση και άγιος ο θεός

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ε της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας 16/10/2001

Στα τέλη Σεπτεμβρίου, λίγα μόλις 24ωρα πριν από τη συνάντηση του Γιώργου Παπανδρέου με την Αγκελα Μέρκελ, η Γερμανίδα Καγκελάριος υποδεχόταν έναν διαφορετικό καλεσμένο. Μέσα στο γραφείο της, με θέα το κτίριο της Μπούντεσταγκ, συζήτησαν κεκλεισμένων των θυρών για την κρίση της ευρωζώνης και την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας. Ο μυστηριώδης επισκέπτης θα μπορούσε να είναι πρόεδρος κάποιας Γερμανικής τράπεζας ή διευθύνων σύμβουλος ενός μεγάλου επενδυτικού ομίλου. Η λευκή αμφίεσή του όμως, όπως και οι μαυροφορεμένοι Καρδινάλιοι που τον συνόδευαν, μαρτυρούσαν ότι πρόκειται για τον προκαθήμενο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Ο Γερμανικός Τύπος σχολίασε αμέσως ότι ο ποντίφικας ασχολείται όλο και περισσότερο με την πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας και λιγότερο με τις υποθέσεις του Θεού. Το Spiegel μάλιστα υπενθύμιζε με νόημα ότι λίγα μόλις 24ωρα από τη στιγμή που ο Standard and Poor΄s υποβάθμισε την ιταλική οικονομία, ο Πάπας έστειλε με επιστολή του ένα σκληρό μήνυμα στην κυβέρνηση Μπερλουσκόνι για την οικονομική αστάθεια της χώρας. Το να υποβαθμίσει την πιστοληπτική σου ικανότητα ένα οίκος αξιολόγησης είναι αντιμετωπίσιμο. Το να σε υποβαθμίσει όμως ο εκπρόσωπος του θεού επί της Γης μπορεί να σε στείλει στην κατηγορία junk του χρηματιστηρίου της πίστης.



Ο Βενέδικτος δεν είναι φυσικά ο μοναδικός θρησκευτικός ηγέτης που την τελευταία περίοδο παρεμβαίνει όλο και συχνότερα σε οικονομικά ζητήματα. Ο Μεγάλος Μουφτής της Σαουδικής Αραβίας, Αμπντούλ Αζίζ αλ Σείχ, υποστηρίζει συχνά ότι η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση οφείλεται στην απομάκρυνση από το λόγο του θεού αλλά και στη «ρίμπα» - τους τόκους που γιγαντώνουν τη χρηματοπιστωτική σφαίρα, σε βάρος της πραγματικής οικονομίας. Ο Δαλάι Λάμα προσέθεσε τη δική του μακροοικονομική ανάλυση προτείνοντας επιστροφή στην πνευματικότητα ενώ ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι, Ρόουαν Γουίλιαμς, παρουσίαζε την προσευχή και την αυτοθυσία ως «μέσα για την αντιμετώπιση της διεθνούς οικονομικής κρίσης». Με λιγότερη σύμπνοια στους κόλπους της, αλλά και περισσότερη θέρμη στις δηλώσεις της, ελληνική Ιερά Σύνοδος κατακεραύνωσε το φορολογικό Blitzkrieg της κυβέρνησης αναφωνώντας: «ελέγξτε το κεφάλαιο».  
Για όλες τις θρησκείες η οικονομική κρίση αποτελεί και μια μοναδική ευκαιρία για να διευρύνουν τον «κύκλο εργασιών» του δόγματός τους. Και αρκετοί από τους θρησκευτικούς ηγέτες θυμίζουν πλέον CEO μεγάλων πολυεθνικών που χαράσσουν τη στρατηγική τους αφού πρώτα λάβουν ενημέρωση από τους «τομεάρχες» αλλά ακόμη και τα μικρότερα «υποκαταστήματα» της επικράτειάς τους. Και τα πρώτα μηνύματα για τις νέες «επενδυτικές» δυνατότητες έφτασαν από τις εκκλησίες που βρίσκονται κοντά στον παγκόσμιο ναό του χρήματος - το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης

Η Wall Street ξανασταυρώνεται

Είχαν περάσει μόλις λίγες ημέρες  από τη στιγμή που μεγαθήρια του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος, όπως η AIG και η Lehman Brother, άρχισαν να καταρρέουν σαν πύργοι από τραπουλόχαρτα όταν ο Πίτερ Μάντιγκαν, ιερέας στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου, στη Νέα Υόρκη, είδε την εκκλησία του να γεμίζει σταδιακά από κόσμο. «Έβλεπα ανθρώπους με κουστούμια και γραβάτες» εξηγούσε το 2008 στους δημοσιογράφους που τον επισκέπτονταν καθώς ο ναός του, στην οικονομική καρδιά της πόλης, συγκέντρωνε τα στελέχη των υπό κατάρρευση επιχειρήσεων.  
Λίγα οικοδομικά τετράγωνα πιο μακριά οι υπεύθυνοι της εβραϊκής συναγωγής της Γουόλ Στριτ άλλαξαν το ωράριο λειτουργίας και ανακοίνωσαν ότι θα ανοίγουν και τα απογεύματα για να εξυπηρετούν τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό πιστών. Αποτελεί βέβαια ειρωνεία της τύχης ότι η συγκεκριμένη συναγωγή είχε ανοίξει για πρώτα φορά τις πόρτες της το 1929, τη χρονιά του χρηματιστηριακού κραχ που σηματοδότησε την έναρξη της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του ΄30. 

Όσο για τη γειτονική εκκλησία της Αγίας Τριάδας, που λέγεται ότι προϋπήρχε του καπιταλισμού, δεν άλλαξε απλώς το ωράριο λειτουργίας αλλά και... τις προσφερόμενες υπηρεσίες. Η ίδια εκκλησία, που στη δεκαετία του ΄30 προσέφερε καταφύγιο σε άστεγους, σήμερα παραδίδει μαθήματα επαγγελματικού προσανατολισμού στα απολυμένα στελέχη γειτονικών επιχειρήσεων. Στρατηγικά τοποθετημένη στη συμβολή των οδών Γουόλ Στριτ και Μπρόντγουεϊ καταφέρνει εδώ και αιώνες να πιάνει πρώτη τον οικονομικό παλμό της παγκόσμιας οικονομίας.  
Για ορισμένους η δράση αυτών των εκκλησιών παραπέμπει στα ισλαμικά δίκτυα αλληλοβοήθειας που αναπτύσσονταν με εκπληκτικούς ρυθμούς στη δεκαετία του ΄80 στον αραβικό και ισλαμικό κόσμο. Από την Τουρκία μέχρι την Αίγυπτο και από την Αλγερία μέχρι τη Μαλαισία ομάδες πιστών μουσουλμάνων υποκαθιστούσαν το κράτος πρόνοιας, που διαλυόταν καθώς οι χώρες αυτές άνοιγαν τις πόρτες τους στην οικονομία της αγοράς. Σήμερα όμως, καθώς η κρίση πέρασε από την περιφέρεια του οικονομικού συστήματος στην καρδιά των δυτικών μητροπόλεων, άλλες θρησκείες με πιο βαθιές και ιστορικές σχέσεις με το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής  έρχονται να δρέψουν τους καρπούς της λαϊκής αγωνίας.

Αν συνδέει κάτι τους εκπροσώπους των μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών είναι ότι φαίνεται να διάβασαν καλύτερα από αρκετούς μαρξιστές τα γραπτά του θείου Κάρολου. Όταν οι περισσότεροι εστίαζαν την προσοχή τους στον αφορισμό «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού» αυτοί διάβαζαν και την προηγούμενη παράγραφο που εξηγεί ότι η θρησκεία είναι «ο αναστεναγμός του καταπιεζόμενου πλάσματος, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, το πνεύμα μιας δίχως πνευματικότητα κατάστασης».
Το βέβαιο είναι ότι προκειμένου να απαλύνουν τον αναστεναγμό και να γιατρέψουν την καρδιά του ασθενή οι ηγέτες των μεγαλύτερων θρησκειών έπρεπε να ανανεώσουν την οικονομική τους πολιτική και κυρίως να προσθέσουν μια δόση αντικαπιταλιστικής ρητορείας...  

Το αλάθητο του καπιταλισμού 

Ήταν Ιούλιος του 2008 όταν το γραφείο Τύπου του Βατικανού μοίρασε σε δημοσιογράφους ένα αντίγραφο της τρίτης παπικής εγκυκλίου για την παγκόσμια οικονομία με τον τίτλο Caritas In Veritate (φιλανθρωπία στην αλήθεια). Λίγες ημέρες αργότερα οι ηγέτες της ομάδας των G8 θα συγκεντρώνονταν στην ιταλική πόλη LAquila σε μια από τις πιο κρίσιμες συναντήσεις της ιστορίας τους για να εξετάσουν την εικόνα του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος στην μετά - Lehman Brothers εποχή. Γνωρίζοντας προφανώς ότι η προσοχή της διεθνούς κοινότητας ήταν στραμμένη στην Ιταλία, ο ποντίφικας αποφάσισε να εκφράσει δημοσίως τη γνώμη του για τον καπιταλισμό. Μεταξύ άλλων στην εγκύκλιο ζητούσε την επιβολή ρυθμίσεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές και τον περιορισμό των μπόνους των μεγαλοστελεχών ενώ σημείωνε ότι «η οικονομική σφαίρα δεν είναι ούτε ηθικά ουδέτερη ούτε δομικά απάνθρωπη και σε σύγκρουση με την κοινωνία». Ο Στέφανο Ζαμάγκνι, οικονομολόγος της Αγίας Έδρας (και πιθανότατα ο πραγματικός συντάκτης της εγκυκλίου), ανέλαβε αμέσως να αποκρυπτογραφήσει τον παπικό χρησμό: «Ο καπιταλισμός» είπε «και η πεποίθησή του, ότι οι αγορές είναι ηθικά ουδέτερες είναι ξεπερασμένος και πρέπει να αντικατασταθεί από ένα σύστημα το οποίο δεν θα έχει ως κινητήρια δύναμη τη μεγιστοποίηση του κέρδους». 

Προφανώς είχε κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι της οικονομικής σκέψης του Βατικανού από το 1891 όταν ο Πάπας Λέων ΙΓ παρουσίαζε το Perum Novarum (περί των νέων πραγμάτων) την πρώτη οικονομική εγκύκλιο της Αγίας έδρας. Με αυτή καταδίκαζε τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό και επιβεβαίωνε τη στήριξη της εκκλησίας στην ιδιωτική περιουσία και το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής.
Μεσολάβησε μια ελαφρώς πιο συγκρατημένη εγκύκλιος το 1967 (Populorum Progressio - η ανάπτυξη των ανθρώπων) με την οποία ζητούνταν ενίσχυση της ανάπτυξης, έως τη στιγμή που ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ αισθάνθηκε έτοιμος να αγιοποιήσει την οικονομία της αγοράς. Το 1991, με το Centesimus Annus (το εκατοστό έτος) ο Πάπας ως άλλος Φουκουγιάμα, χαιρέτισε τη νίκη της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας απέναντι στα λεγόμενα «σοσιαλιστικά» καθεστώτα. Οι βουλές του κυρίου όμως αποδείχθηκαν άγνωστες και μετά την κρίση του 2008 ο νέος προκαθήμενος της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας αισθάνθηκε την ανάγκη να ρίξει λίγο νερό στο κρασί.  

Ο μαρξισμός σε νιρβάνα

Προφανώς οι υπόλοιποι θρησκευτικοί ηγέτες δεν θα άφηναν τον Πάπα να μονοπωλήσει το αίσθημα αμφισβήτησης της παγκόσμιας οικονομικής αρχιτεκτονικής. Ο Δαλάι Λάμα αποφάσισε να παρέμβει ανεβάζοντας τον πήχη σε επίπεδα που λίγοι θα μπορούσαν να ακολουθήσουν: «Θεωρώ τον εαυτό μου Μαρξιστή», είπε πρόσφατα σε ομιλία του στην Μινεσότα - αφήνοντας άφωνη μια ολόκληρη γενιά Αμερικανών «νεο-βουδιστών» που πίστευε ότι να είσαι βουδιστής σημαίνει απλώς να γεμίζεις το σαλόνι σου με αρωματικά στικ και να κάθεσαι ήσυχος.

Μετά τους καθολικούς και τους βουδιστές όμως είχε έρθει η σειρά των εβραίων να αποδείξουν ότι και η δική τους θρησκεία μπορεί να προστατεύσει την ανθρωπότητα από τους κινδύνους της οικονομίας καζίνο. Μην μπορώντας προφανώς να συναγωνιστούν την μαρξίζουσα ρητορική του Δαλάι Λάμα (και πριν καταφύγουν στο απλουστευτικό επιχείρημα ότι ο Μαρξ ήταν εβραίος) ορισμένοι εβραίοι ακαδημαϊκοί θέλησαν να αποδείξουν ότι οι λύσεις βρίσκονται στις γραφές.  Ο ορθόδοξος ραβίνος και οικονομολόγος Ααρόν Λεβίν, επιχείρησε λίγο πριν πεθάνει να ερμηνεύσει τα χαρακτηριστικά της χρηματοπιστωτικής κρίσης με αναφορές στο Λευιτικόν και άλλα ιερά κείμενα. Έτσι η φράση «οὐ κακῶς ἐρεῖς κωφόν, καὶ ἀπέναντι τυφλοῦ οὐ προσθήσεις σκάνδαλον - Δεν θα κακολογήσεις τον κουφό, και μπροστά στον τυφλό δεν θα βάλεις πρόσκομμα» υποτίθεται ότι προειδοποιούσε τους χρηματιστές που οδήγησαν τα φτωχότερα στρώματα των ΗΠΑ στην απάτη των ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου. Η ίδια «αφαιρετική» σκέψη επέτρεψε στον Λεβίν να χρησιμοποιεί αποσπάσματα της Καινής Διαθήκης για να εξηγεί τη λειτουργία των CDS και άλλων σύνθετων χρηματοπιστωτικών εργαλείων. Ο ίδιος και συνεργάτες του πιστεύουν ότι η εβραϊκή βίβλος και το  Ταλμούδ (συλλογή εβραϊκών κειμένων του μεσαιωνικού Ιουδαϊσμού) περιέχουν 613 αναφορές σε οικονομικά ζητήματα.   

Τελευταία χρονικά η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, έριξε το δικό της λίθο στο οικοδόμημα του οικονομικού συστήματος φροντίζοντας όμως να μην θίξει τα ιερά και τα όσια του καπιταλισμού όπως, ρητορικά τουλάχιστον, έκαναν άλλες θρησκείες. Οι φράσεις «φθάνουν πια οι φόροι και οι περικοπές των χαμηλών εισοδημάτων, φθάνουν πια οι στρατιές των ανέργων. αναζητήστε τους φοροδιαφυγάδες και ελέγξτε το κεφάλαιο» αποτελούν πιθανότατα το ηχηρότερο κατηγορώ που έχει απευθύνει η εκκλησία σε ελληνική κυβέρνηση.   

Απολλείπειν ο Θεός κεφάλαιον;

Τι συμβαίνει λοιπόν στο παγκόσμιο χρηματιστήριο της πίστης; Οι μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες γυρίζουν την πλάτη τους στο κυρίαρχο οικονομικό σύστημα ζητώντας την αντικατάστασή του με ένα άλλο που δεν θα αναζητά την κερδοφορία; Μια πιο προσεκτική ανάγνωση των ανακοινώσεων και των εγκυκλίων που κυκλοφόρησαν από το 2008 μέχρι σήμερα ότι κανένας θρησκευτικός ηγέτης δεν αμφισβητεί την πεμπτουσία του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής. Όλοι καταδικάζουν την αμετροέπεια και τις ακρότητες ορισμένων χρηματιστών χωρίς τους οποίους πιστεύουν ότι στο σύστημα θα λειτουργούσε σαν καλοκουρδισμένη μηχανή. Ο λόγος των θρησκειών θυμίζει όλο και περισσότερο τις προτάσεις της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Αρκεί η επιβολή ορισμένων ρυθμιστικών κανόνων στις διεθνείς χρηματαγορές και ενδεχομένως η επιβολή ενός φόρου στις συναλλαγές (σαν τον περίφημο φόρο Τόμπιν) και το αόρατο χέρι της αγοράς θα ακουμπήσει στο εξίσου αόρατο χέρι του Θεού.  Έτσι οι εκκλησίες φιλοδοξούν να κερδίσουν την καρδιά ενός άκαρδου κόσμου. Όσο για τους υπόλοιπους επικριτές του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος... αυτοί μάλλον έχουν πουλήσει την ψυχή τους στο διάολο.   


ΜΕΡΟΣ Β

Θρησκείες υψηλού επενδυτικού κινδύνου  

«Ποιά θρησκεία αποδίδει καλύτερα σε συνθήκες υψηλού επενδυτικού ρίσκου» αναρωτιόταν πριν από μερικούς μήνες το περιοδικό Time. Το ερώτημα δεν ήταν ρητορικό ούτε αποτελούσε κάποιο λογοπαίγνιο της αγγλοσαξονικής δημοσιογραφίας. Το περιοδικό απαριθμούσε τα λεγόμενα faith based funds (ταμεία πίστης, κατά παράφραση των Hedge funds) που σημείωσαν τρομακτική άνθιση μετά την κρίση του 2007-08. Ανάλογα με τη θρησκεία κάθε ταμείο υποτίθεται ότι επενδύει σε μετοχές και χρηματοπιστωτικά προϊόντα που σέβονται τα ιερά κείμενα.
Καθώς μάλιστα αρκετά από αυτά τα ταμεία είχαν αποφύγει τις επενδύσεις ιδιαίτερα υψηλού ρίσκου πέρασαν σχετικά αλώβητα τους πρώτους μήνες της κρίσης. Έτσι παρά το γεγονός ότι οι αποδόσεις τους στη συνέχεια ήταν ίδιες η χαμηλότερες των υπολοίπων κέρδισαν την εμπιστοσύνη αρκετών επενδυτών. Κυρίως όμως κέρδισαν το μερίδιο τους σε ένα συνεχώς διευρυνόμενο κλίμα θρησκευτικού σκοταδισμού που συνοδεύει κάθε μεγάλη κρίση.

Καθολικοί

Στην αγορά του καθολικισμού ξεχωρίζει το ταμείο Ave Maria Catholic Values το οποίο απαγορεύει δια ροπάλου τις επενδύσεις σε εταιρείες που σχετίζονται με εκτρώσεις, αντισύλληψη αλλά και την πορνογραφία (παρά το γεγονός ότι το τρίτο συχνά λειτουργεί κατασταλτικά για τα δυο προηγούμενα). Ακόμη όμως και εταιρείες που ενθαρρύνουν ή αποδέχονται το σύμφωνο συμβίωσης για τους υπαλλήλους τους (ανεξαρτήτως φύλλου) διαγράφονται αυτομάτως από το χαρτοφυλάκιο. Ανάμεσα στους βασικούς υποστηρικτές του ταμείου ήταν ο ιδρυτής της Domino΄s Pizza, Τομ Μόναγκαν, αλλά και η ακροδεξιά δικηγόρος Φίλις Σκλάφι - γνωστή για την αντίθεσή της στην ισότητα των φύλων και στη μείωση των εξοπλισμών!
Ελαφρώς λιγότερο φονταμενταλιστικό το Epiphany Fund δεν επενδύει σε πολεμικές βιομηχανίες και εταιρείες που ασχολούνται με την έρευνα εμβρυικών βλαστοκυττάρων. Την ίδια στιγμή όμως απορρίπτει και επιχειρήσεις που περιορίζουν τα συνδικαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων. Πετυχαίνοντας ρυθμούς ανάπτυξης 40% εν μέσω της χρηματιστηριακής κρίσης του 2008 η Epiphany άνοιξε το δρόμο για πολλά ακόμη θρησκευτικά ταμεία.

Προτεστάντες

Οι φανατικοί προτεστάντες επενδυτές στις ΗΠΑ μπορούν να επιλέγουν τα δικά τους επενδυτικά προγράμματα μέσω ταμείων όπως το Guidstone Fund. Εταιρείες όπως η Playboy Enterprises έμειναν για ευνόητους λόγου εκτός χαρτοφυλακίου μαζί όσες ασχολούνται με βλαστοκύτταρα, εκτρώσεις κτλ. Παραδόξως όμως στη μαύρη λίστα πέρασαν και τα Sturbacks λόγω των οικονομικών ενισχύσεων που προσφέρουν σε υπαλλήλους με σύμφωνο συμβίωσης. Η ExxonMobil, πάντως, δεν είχε το ίδιο πρόβλημα αφού όπως φαίνεται οι δραστηριότητές της δεν «ρυπαίνουν την προτεσταντική» ηθική.       
Όπως και τα περισσότερα faith based funds τα ταμεία των προτεσταντών ειδικεύονται κυρίως στα αμοιβαία κεφάλαια και τα λεγόμενα διαπραγματεύσιμα αμοιβαία κεφάλαια (ETF).

Μουσουλμάνοι

Αντιμέτωποι με πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από τους Χριστιανούς ομολόγους τους, οι ισλαμιστές χρηματιστές καλούνται να παρακάμψουν την σαφέστατη απαγόρευση του Κορανίου για κάθε δραστηριότητα που περιλαμβάνει την έννοια του riba, δηλαδή του τόκου. Αν και οι πρώτες προσπάθειες ξεκινούν από τη δεκαετία του ΄70 το πρόβλημα, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, φάνηκε να παρακάμπτεται το 1998 όταν ο μουσουλμάνος θεολόγος Γιουσούφ Ταλάλ Ντελορένζο παρουσίασε το λεγόμενο «φετβά του Dow Jones» o οποίος επέτρεπε σε μουσουλμάνους ένα ποσοστό «επενδυτικής αμαρτίας». Συγκεκριμένα θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνουν στο χαρτοφυλάκιο έως και 5% μετοχών από εταιρείες που παράγουν και πουλάνε χοιρινό και αλκοόλ ή ασχολούνται με τυχερά παιχνίδια. Λίγες ημέρες αργότερα η εταιρεία Amana Funds άρχισε να επισκέπτεται μουσουλμανικά τεμένη παρουσιάζοντας στους πιστούς χρηματοπιστωτικά προϊόντα με την έγκριση του Αλλάχ. Αν και ο φετβάς του Ντελορένζο θυμίζει περισσότερο διαφημιστικό τρικ, κανένας μουφτής δεν σκέφτηκε να τον αμφισβητήσει. Μπροστά σε μια αγορά ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων με 1.6 δισεκατομμύριο εν δυνάμει πελατών οι θρησκευτικοί ηγέτες του Ισλάμ προτίμησαν να ξαναδιαβάσουν μερικές φορές το κοράνι προκειμένου να εντοπίσουν τα παραθυράκια της σαρία - του ιερού νόμου των μουσουλμάνων.

ΜΕΡΟΣ Γ

Το αόρατο χέρι του θεού, το ματωμένο χέρι της οικονομίας.

Καθώς έναν μετά τον άλλο οι θρησκευτικοί ηγέτες του πλανήτη καταδικάζουν την ανήθικη δράση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος αρκετοί αναλυτές ανέτρεξαν στις θεωρίες των πατέρων της κοινωνιολογίας αλλά και της οικονομίας για να εξηγήσουν το φαινόμενο.
Η στάση αυτή επανέφερε στο προσκήνιο τις θεωρίες του Μαξ Βέμπερ για το ρόλο του προτεσταντισμού στην επιτυχία του καπιταλισμού. Η θρησκευτική διδασκαλία του προτεσταντισμού και κυρίως του καλβινισμού, εξηγούσε ο πατέρας της κοινωνιολογίας, ωθούσε τους πιστούς να αναζητούν στην οικονομική επιτυχία στη Γη και όχι στα ουράνια ενώ η πουριτανική ηθική απαγόρευε την πολυτελή κατανάλωση ενισχύοντας τη συσσώρευση και την επανεπένδυση στην επιχείρηση.

Σειρά θεολόγων από διαφορετικά δόγματα επιστρέφει σήμερα σε παρόμοιες θεωρίες υποστηρίζοντας ότι οι ανεξέλεγκτες αγορές αποτελούν ένα είδος ειδωλολατρίας και πως μόνο η παρέμβαση της θρησκείας μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα από τους «παγανιστές των χρηματιστηρίων». Μιλώντας στο CNN ο Τζιμ Ουάλις, αμερικανός ευαγγελιστής και «πνευματικός σύμβουλος» του Μπαράκ Ομπάμα, υποστήριζε ότι «οι αγορές πήραν τη θέση του θεού - πανταχού παρούσες και τα πάντα πληρούσες».   
Ο ίδιος, σαν να αντλεί στοιχεία από τις θεωρίες του Βέμπερ, αναζητά ένα σύστημα αξιών και κανόνων συμπεριφοράς που θα μπορούσε να αναγεννήσει το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα σε νέα βάση.
Είναι λοιπόν η θρησκευτική ηθική θρησκεία που γέννησε τον καπιταλισμό, όπως υποστήριζε ο Βέμπερ ή μήπως είναι οι σχέσεις των τάξεων και το επίπεδο ανάπτυξης που καθορίζουν τη θρησκεία, όπως υποστήριζε ο Μαρξ (αν και κάποιος θα μπορούσε εδώ να μπερδέψει ακόμη περισσότερο τα πράγματα θυμίζοντας τη ρήση του Μπένζαμιν ότι ο καπιταλισμός είναι και αυτός μια ακόμη θρησκεία).

Σύμφωνα με τον ιταλό νομικό και καθηγητή της Φιλοσοφίας του Δικαίου Γκουίντο Ρόσι «από ιστορική άποψη η θέση του Βέμπερ για το ρόλο του προτεσταντισμού έχει ξεπεραστεί». Ιστορικοί έχουν αποδείξει ότι ο καπιταλισμός μάλλον οφείλει περισσότερα στην ελαστική στάση που επέδειξε η καθολική εκκλησία απέναντι στην τοκογλυφία στο Μεσαίωνα ή την τραπεζική δραστηριότητα των εβραίων σε διάφορα τμήματα της προ-αναγεννησιακής Ευρώπης. «Άλλωστε η επιμονή του Βέμπερ στο ρόλο του καλβινισμού «συμπλήρωνε ο Ρόσι «δεν αντέχει μπροστά σε ιστορικά φαινόμενα όπως η καπιταλιστική ανάπτυξη στην Ιαπωνία των σαμουράι ή στην κομφουκιανή Κίνα».
Αν όμως ο καπιταλισμός υπήρχε εν σπέρματι σε ομάδες τοκογλύφων, τραπεζιτών και πολεμιστών πως ακριβώς θα καταφέρει η θρησκευτική ηθική να τον επαναφέρει σε μια υγιή κατάσταση; 
Ζητώντας την επιστροφή της θρησκευτικής ηθικής στις οικονομικές δραστηριότητες των ανθρώπων οι θρησκευτικοί ηγέτες του πλανήτη στην πραγματικότητα εμφανίζονται ως οι πιο συντηρητικοί υποστηρικτές του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος. Θέλουν να το εξυγιάνουν και να το ξανοστίσουν στα πόδια τους ενώ στο μεσοδιάστημα θα εμφανίζονται ως ακούραστοι υποστηρικτές 
Ξεχνούν άραγε ότι ο Άνταμ Σμίθ δανείστηκε την περίφημη φράση του για το «αόρατο χέρι της αγοράς» από τα κείμενα του Σέξπιρ και συγκεκριμένα του Μάκβεθ; Και θυμούνται μήπως ότι στο πρωτότυπο η λαίδη Μάκβεθ μιλούσε για «αιματηρό και αόρατο χέρι» λίγο πριν από τη δολοφονία του Μπάνκο; Για ηθικό και αόρατο χέρι δεν μίλησε ποτέ κανείς.


Για περισσότερη μελέτη

Από την πυρά στον άμβωνα, Ευτύχης Μπιτσάκης, Εκδόσεις Τόπος.
Σε πείσμα όσων βλέπουν μια διαρκή πορεία της ανθρωπότητας προς την εκκοσμίκευση ο Ευτύχης Μπιτσάκης ερμηνεύει τα αίτια που συντηρούν τον θρησκευτικό φανατισμό και κάθε είδους δεισιδαιμονίες. Μια πραγματικά απολαυστική κριτική στις «βεβαιότητες» του αστικού ορθολογισμού.

-Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού Max Weber, Εκδόσεις GUTENBERG
Το βιβλίο που σήμανε την οριστική ρήξη του Weber με την μαρξιστική σκέψη, τουλάχιστον σε ότι αφορά τις σχέσεις θρησκείας, κοινωνίας και οικονομίας. Οι σκέψεις του μεγάλου κοινωνιολόγου για το ρόλο του καλιβινισμού στην επικράτηση του καπιταλισμού.

-Η σύγκρουση των φονταμενταλισμών Σταυροφορίες, τζιχάντ και νεωτερικότητα, Tariq Ali, Εκδόσεις Άγρα.
Με φόντο τη δεκαετία της 11ης Σεπτεμβρίου, ο άνθρωπος για τον οποίο οι Rolling Stones έγραψαν το Street Fighting Man, μάχεται τώρα το δυτικό φονταμενταλισμό. Μια κοσμική ματιά στο Ισλάμ αλλά και στο σκοταδισμό που απειλεί διαρκώς τη Δύση... εκ των έσω.

-Habemus Papam (2011) του Νάνι Μορέτι
Ο Νάνι Μορέτι, αφήνει για λίγο την αμείλικτη κινηματογραφική κριτική προς τον Μπερλουσκόνι και την ιταλική Αριστερά, για να στείλει τον Πάπα στο ντιβάνι της ψυχανάλυσης. Ή όπως θα έλεγε και ο ίδιος ο Μορέτι παραφράζοντας τον Μπουνιούελ: «Δόξα τω θεώ, ο Μορέτι είναι άθεος».  

-The prophet and the proletariat, Chris Harman
Ο Chris Harman, που έφυγε το 2009 αφήνοντας ένας δυσαναπλήρωτο κενό στην αριστερή σκέψη της Βρετανίας εξετάζει την άνοδο των ισλαμικών κινημάτων και το σοκ που προκάλεσαν στην φιλελεύθερη διανόηση της Δύσης. Η αναζήτηση ενός θεού με τα εργαλεία της πολιτικής της οικονομίας και της κοινωνιολογίας. 


-Which Religion Picks the Best Stocks? DAVID VAN BIEMA
Το περιοδικό Time καταγράφει τα μεγαλύτερα faith fund που δημιουργήθηκαν για να καλύψουν τις (χρηματιστηριακές) ανάγκες των πιστών κάθε δόγματος και θρησκείας. Τα CDS της πίστης στο limit up της επενδυτικής απόγνωσης.